DNB: minder fiscale voordelen en verplicht sociaal vangnet zzp’er

In het rapport Toekomst van de Arbeidsmarkt constateert DNB dat de tweedeling op de arbeidsmarkt om actie vraagt. Welke actie wordt in één zin samengevat: een gelijker speelveld tussen werkenden. Dat begint met de (verder) afbouw van de zelfstandigenaftrek, iets waarvoor DNB al eerder heeft gepleit.

Als voorbeeld van de tweedeling noemt DNB het verschil in bruto uurloon (35%!) tussen werknemers met een flexibele baan en een vaste baan. De onderzoekers zijn bijzonder kritisch over de positie van zzp’ers. Als het aan DNB ligt, verdwijnen de fiscale voordelen voor zzp’ers en komen er een sociaal vangnet voor zzp’ers, inclusief verplichte AOV. In het advies zoekt DNB de aansluiting bij de aanbevelingen van de Commissie Borstlap.

Tweedeling op de arbeidsmarkt

‘De Nederlandse arbeidsmarkt presteert goed op veel indicatoren, zeker in internationaal perspectief. Maar de tweedeling op de arbeidsmarkt en de doorgeschoten flexibilisering vragen om actie’, zo luiden de eerste twee zinnen van het DNB-rapport. 

De doorgeschoten flexibilisering gaat gepaard met het risico dat een steeds groter deel van de werkenden ongewild langdurig in de flexibele schil verblijft. Een goed functionerende arbeidsmarkt biedt voldoende flexibiliteit aan bedrijven om schokken op te vangen, terwijl tegelijkertijd rekening wordt gehouden met de verdeling van risico’s en zekerheden tussen werkenden, bedrijven en de overheid.

Een belangrijk uitgangspunt hierbij is dat 'de tweedeling op de arbeidsmarkt wordt tegengegaan door hervormingen die (…) vaste contracten aantrekkelijker maken voor werkgevers'.

DNB zoekt de oplossingen in:

1. een gelijker fiscaal speelveld tussen werkenden;
2. kleinere verschillen in sociale bescherming tussen arbeidsvormen; en
3. een toereikend en toegankelijk sociaal vangnet.

Risico’s voor flexwerkers en zzp'ers

De economische risico’s zijn in de praktijk vooral en allereerst voor flexwerkers, constateren de onderzoekers. Voor de onderbouwing gebruiken ze de cijfers van de coronacrisis. Het werkgelegenheidsverlies is in 2020 volledig voor rekening gekomen van werknemers met een flexibel contract (DNB, 2021).

Hoewel het aantal zzp’ers in 2020 verder toenam, heeft ruim de helft van de zzp’ers in 2020 de vraag naar hun producten en diensten zien afnemen (CBS, 2021) en heeft een deel van de zzp’ers hierdoor een beroep moeten doen op inkomensondersteunende maatregelen, zoals de Tozo.

Zzp'er liever zelfstandig dan in loondienst

Op één belangrijk onderdeel lopen de DNB-onderzoekers vast: 80% van de zzp’ers (zeer) is tevreden met het werk als zelfstandig ondernemer (CBS, 2021b). Een grote meerderheid (73%) van de zzp’ers verkiest het zelfstandig ondernemerschap boven een baan in loondienst (Bolhaar et al, 2018). De onderzoekers stappen er om een grote bocht omheen om te constateren: ‘Er zijn echter ook voorbeelden waarin alleen de werkgever baat heeft bij een flexibele arbeidsrelatie, terwijl deze voor een werknemer dan vooral gepaard gaat met grotere baan- en inkomensonzekerheid.’

Oftewel: niet de 80% is de norm, maar de 20% onvrijwillige, kwetsbare (schijn-)zzp’ers. De laatste groep past namelijk bij het matra waaraan het rapport is opgehangen: een gelijker speelveld tussen werkenden.

Gelijker fiscaal speelveld tussen werkenden

DNB pleit al langere tijd voor het geleidelijk afbouwen van de fiscale voordelen voor zelfstandigen, zoals de zelfstandigenaftrek. ‘Zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) profiteren van regelingen die voor alle ondernemers gelden. Soms is echter sprake van schijnzelfstandigheid en doen zzp’ers hetzelfde werk als door werknemers wordt gedaan, maar dan tegen een gunstigere fiscale behandeling. Dit leidt tot arbitragemogelijkheden, waarbij werknemers uit de markt worden geprijsd en de grondslag voor belastingen wordt uitgehold. De rationale om zelfstandige ondernemers generiek te stimuleren ontbreekt.’

Dat laatste kun je ook zeggen voor de door DNB bepleitte oplossing. Waarom een regeling voor iedereen afbouwen als een kleine groep, waarvoor de oorspronkelijke regeling nooit is bedoeld, er voordeel van heeft.

Sociaal vangnet voor alle werkenden

DNB is bezorgd over de sterke inkomensterugval van flexwerkers en zzp’ers bij ziekte of arbeidsongeschiktheid. ‘Het is belangrijk om na te denken over een structureel vangnet voor alle werkenden. Hier hoort ook een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) voor zelfstandigen bij, zoals ook is voorgesteld in het recente SER-advies en in het Pensioenakkoord.’

De coronacrisis heeft duidelijk gemaakt dat het zaak is na te denken over een voorziening die inkomensondersteuning biedt aan zelfstandigen en flexwerkers bij uitzonderlijke economische omstandigheden. ‘De ervaringen met de TOZO bieden een aanknopingspunt voor het ontwerp van zo’n voorziening, waarbij het in de rede ligt dat zelfstandigen en flexwerkers hieraan ook een bijdrage leveren.’

>> Naar het DNB-rapport Toekomst van de Arbeidsmarkt