Marcel Karreman, coach: ‘Filmbeelden beklijven beter ’
Trainer Marcel Karreman heeft zijn ontwikkeling en ervaringen als trainer en leiderschapsadviseur op papier gezet in het boek ‘De Reis van de Trainer’. Hij gebruikt filmfragmenten om het gesprek over ongemakkelijke situaties aan de gang te krijgen. “Met een film creëer je een ‘esthetische illusie’. Je leeft je in, waardoor je het verhaal voor waar aanneemt. Tégelijkertijd houd je afstand.”
Sociaal wenselijk
Om de kracht van een filmfragment uit te leggen, heeft Marcel een aanloop nodig. In zijn boek, De Reis van de Trainer, beschrijft hij een workshop die hij gaf over ethiek op de werkvloer. Hoe zorg je ervoor dat je op een respectvolle manier met elkaar omgaat?
“Je kunt beginnen met een definitie wat ‘ethiek’ is. Dan gaan mensen erover nadenken. Je creëert afstand. Een andere mogelijkheid is te werken met casuïstiek.’ Dan vraag je naar voorbeelden, bijvoorbeeld dat je een cadeau aannam van een klant die iets van je nodig heeft. Een casus kan te dichtbij zijn. Dan krijg je sociaal wenselijke antwoorden. Het versterkt niet de urgentie om er mee aan de slag te gaan.’
Een ander voorbeeld is wegkijken bij pesten op het werk. “Als je film als introductie gebruikt, waarbij je ziet dat iemand in de filmscène wordt gepest, dan voelen mensen zich geraakt. Ze voelen ‘je zult toch die persoon zijn’. En ze voelen ook de ingewikkeldheid van het toeschouwer zijn. Want wat gebeurt er als je je mond opentrekt?”
Omdat het zo goed is gespeeld voel je de emotie van het slachtoffer én de toeschouwer. Misschien is het zelfs zo dat je je eigen machtsverlangen voelt vanuit het daders-perspectief. Een goed voorbeeld is een scène in de recente Belgische film Close, over de vriendschap van twee jongens van dertien. Als een van beiden op het schoolplein wordt gepest, duikt de ander weg. “Je leeft mee met alle karakters in de scène.”
“Omdat het via de band wordt gespeeld, via een filmfragment, kun je iets makkelijker zeggen dat je je kunt voorstellen dat iemand een grensoverschrijdende opmerking maakt. Daarmee ontwikkel je empathie voor de dader, zonder dat je het gedrag goedkeurt. Om met elkaar tot verandering te komen is empathie voor alle partijen noodzaak.”
Esthetische illusie
Bij een film kun je je vereenzelvigen met de hoofdrolspeler en de andere karakters. “Met een film creëer je een ‘esthetische illussie’,” zo omschrijft Marcel dit proces. “Je leeft jezelf in in de personages, waardoor je het voor waar aanneemt. Tégelijkertijd houd je afstand. Je weet dat het niet waar is. Dat is uniek voor film of toneel.”
‘Filmbeelden beklijven beter omdat je je vereenzelvigt met de karakters’
In het begin van de training wordt het filmfragment ingezet om het gesprek op gang te brengen. Op een later moment kun je uitgebreid stilstaan bij het fragment, deep watching. Je kunt er met een afstand naar kijken en analyseren ‘wat gebeurt er precies?’. De meeste mensen kijken naar een fragment vanuit de hoofdpersoon. Je kunt ook van perspectief veranderen. Dan vraag je om te focussen op de toeschouwer of dader. Nog een stapje verder kijk je frame voor frame, micro watching. Dan kijk je heel nadrukkelijk naar gedrag.
Hanteerbaar maken
Film helpt zo om de werkelijkheid meer hanteerbaar te maken. “Vervolgens is er natuurlijk altijd de stap ‘en hoe gebeurt dat bij jullie?’. Omdat je al serieus hebt gespeeld met het thema aan de hand van filmfragmenten, hebben ze zich al laten raken. Ze stellen zich open, en op het moment dat ze dat doen, stuiten ze op eigen dingen. Dan is vooral werkgerelateerd. Soms komt er ook iets ter sprake uit een privésituatie.”
Een ander mooi aspect van het werken met filmfragmenten, is dat ze veel beter beklijven, vertelt Marcel. “Later in de training of op het werk, komen de fragmenten weer terug als er iets gebeurt. Dan ben je eerder geneigd om er iets van te zeggen.” Hij noemt als voorbeeld een collega die een opmerking maakt over de ‘sexy’ kleding van een vrouw. Dat viel meer op omdat er in de training naar een scène was gekeken uit de serie Borgen, waarin een vergelijkbare opmerking werd geplaatst.”
Double Healix-model
Het Double Healix-model waarmee Marcel werkt maakt veel gebruik van positieve voorbeelden, op zijn minst bij de afronding. Die positieve beelden neem je onbewust mee, sla je op. “We laten zien wat grensoverschrijdend gedrag is, en laten daarna zoveel mogelijk helende of positieve voorbeelden zien uit films.” Hij verwijst naar een scène uit de film Greenbook, over een zwarte muzikant en zijn witte chauffeur.
“De muzikant wil eten op de plek waar hij gaat optreden en wordt daar geweigerd. De manager van het restaurant spreekt de chauffeur aan dat hij zijn baas moet zeggen dat het verstandiger is om ergens anders te gaan eten (discriminerend gedrag). De chauffeur gaat over de rooie en duwt de manager tegen de muur. De muzikant grijpt in en zegt ‘we go’. Daarmee zegt hij: we maken onze eigen keuze. Dat is een gezonde manier van een grens stellen.”