Te weinig oog voor de kwetsbare schijnzelfstandige zonder stootkussen

De argumenten voor betere handhaving op schijnzelfstandigheid zijn valide. Helaas lijkt er onvoldoende oog voor de (financiële) consequenties voor de zzp’er die zijn of haar opdrachten verliest. Waarom is er toch zo weinig empathie voor deze grote groep kwetsbare zzp’ers?

In het hoofdcommentaar van de Volkskrant schreef hoofdredacteur Pieter Klok: ‘Mede dankzij de zelfstandigenaftrek, namen zzp’ers genoegen met relatieve lage tarieven, waardoor ze veel goedkoper waren dan medewerkers in vaste dienst.’

Dat is een omkering van de feiten. Het waren toch echt de opdrachtgevers die zzp’ers de lage tarieven door de strot duwden, met als argument dat ze daarmee netto beter af waren. Zzp’ers hadden geen keuze, en ook geen onderhandelingspositie.

Vaste baan weer de norm

De praktijk, ook bij kranten en uitgevers, was dat veel opdrachtgevers freelancers zwaar onderbetaalden. Ondertussen werd er flink gereorganiseerd, waarna je, als je geluk had, als freelancer opdrachten kreeg toegespeeld. De NVJ heeft samen met freelancejournalisten en vrije fotografen jaren strijd gevoerd voor eerlijke, marktconforme tarieven. De onderhandelingen daarover zijn door de uitgevers eindeloos gerekt en het compromis dat uiteindelijk op tafel kwam, is nog steeds ondermaats en ten nadele ten opzichte van redacteuren in vaste dienst.

Oorspronkelijk had de aanpak van schijnzelfstandigheid een helder oogmerk: het beschermen van zzp’ers en flexwerkers aan de onderkant van de arbeidsmarkt tegen opdrachtgevers die voor een dubbeltje op de rij wilden zitten. Een vaste baan moest (voor die groep) weer de norm worden, zoals oud-minister Karien van Gennip benadrukte. Dat betekent dus niet dat je zzp’ers als het probleem moet bestempelen of zelfs als ‘fiscale gelukszoekers’ moet wegzetten, zoals nu breed gebeurt.

Hoe vangen we de zzp'er zonder opdrachten op?

Als het over zzp’ers gaat, dan gaat het om 1,2 miljoen gewone mensen, die financieel zelf hun broek ophouden en een belangrijke rol spelen op de arbeidsmarkt. Door nu de zzp’er van de arbeidsmarkt uit te sluiten, waar de oproep van Pieter Klok feitelijk op neerkomt, wordt een verkeerd signaal afgegeven. Klok staat in zijn hoofdredactioneel commentaar niet alleen.

Bij het zoeken naar een oplossing, moet ook deze vraag gesteld: hoe vangen we die zzp’ers die straks hun opdrachten kwijtraken op? Want de opdrachtgevers gaan hen echt niet allemaal in dienst nemen. Sterker nog. Een groot aantal zzp’ers heeft al te horen gekregen dat er een einde aan de samenwerking komt.

Het lijkt erop dat daar onvoldoende oog voor is. Kijk bijvoorbeeld naar Deliveroo dat door de rechter werd bevolen zzp’ers in dienst te nemen en zich daarop terugtrok uit de markt. Natuurlijk behoeven schijnzelfstandigen aan de onderkant van de arbeidsmarkt rechtsbescherming. Maar de oplossing is minder makkelijk dan Pieter Klok in zijn commentaar doet geloven.

Schijnzelfstandige is financieel kwetsbaar

De ironie van de aangekondigde controle, na acht jaar wegkijken, is dat juist de meest kwetsbare groep in de problemen dreigt te komen; de schijnzelfstandigen die door de krapte op de arbeidsmarkt eindelijk een sterke onderhandelingspositie hadden. Denk aan de vele werknemers in de zorg, die massaal ervoor kozen om zorg-zzp’er te worden. Niet alleen vanwege het geld, al speelt dat natuurlijk zeker een rol, maar zeker ook vanwege de eenzijdige arbeidsverhouding en werkroosters die de werk-privébalans uit het lood brengen. Het is een keuze om zelf te bepalen hoe, waar en wanneer je werkt.

Juist de groep zzp’ers die je kunt aanmerken als schijnzelfstandige is financieel kwetsbaar. Het is lovenswaardig dat je hen als samenleving en overheid wilt beschermen. Maar er is onvoldoende nagedacht over hoe je de zzp’ers gaat helpen die straks zonder inkomen zitten. Die groep kun je niet in de kou laten zitten.

Hans Pieters, hans@dezzp.nl